بسم الله الرحمن الرحیم

اعجاز مدارهای نجومی

و حرکات مختلف اجرام آسمانی

و خورشید در قرآن

مقدمه:

وقتی جهان را با چشمان غیرمسلح مشاهده می‌کنیم فکر می کنیم کره ی زمین بی حرکت است. بسیاری از حقایق علمی کیهان‌شناسی تنها بعد از اختراع تلسکوپ کشف شد. در یک دوره ی بسیار طولانی در تاریخ، مردم تصور می کردند زمین حرکت نمی کند و این خورشید است که به دور زمین می چرخد. بعدها در دوره ای که با کوپرنیک، کپلر و گالیله شروع شد، آن ها کشف کردند که زمین به دور خورشید می چرخد و خورشید جایگاه ثابتی دارد. این کشف که از آن به عنوان انقلاب علمی یاد می‌شود، بسیار مهم بود ولی هنوز ثابت نشده بود که خورشید هم در مدار خود می چرخد. پس از آن به لطف تلسکوپ های پیشرفته و توسعه ی علم این موضوع درک شد که خورشید با سرعتی بسیار زیاد با سیاره های اطراف خود در مداری مشخص در کهکشان راه شیری حرکت می‌کند. قرآن کریم این حقیقت علمی را که در قرن گذشته کشف شده در ۱۴۰۰ سال پیش بیان کرده است:

پیشنهاد می‌شود ابتدا فیلم (قسمت 5 مواهب - مدارهای معین نجومی در جهان 👇) را تماشا کرده و سپس به خواندن توضیحات تکمیلی بپردازید.

کلیک کنید: قسمت 5 مواهب - مدارهای معین نجومی در جهان

.

وَالشَّمْسُ تَجْرِی لِمُسْتَقَرٍّ لَهَا  ذَلِکَ تَقْدِیرُ الْعَزِیزِ الْعَلِیمِ ﴿۳۸﴾

و خورشید به سوى قرارگاه خویش روان است ، این تقدیر آن عزیز دانا است.

آیه 38 سوره یاسین (یس)

لَا الشَّمْسُ یَنْبَغِی لَهَا أَنْ تُدْرِکَ الْقَمَرَ وَلَا اللَّیْلُ سَابِقُ النَّهَارِ وَکُلٌّ فِی فَلَکٍ یَسْبَحُونَ ﴿۴۰﴾

نه خورشید را سزد که به ماه رسد و نه شب پیشی گیرنده بر روز است و هر کدام در مداری شناورند

آیه 40 سوره یاسین (یس)

وَهُوَ الَّذِی خَلَقَ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ کُلٌّ فِی فَلَکٍ یَسْبَحُونَ ﴿۳۳﴾

و اوست آن کسى که شب و روز و خورشید و ماه را پدید آورده است، هر کدام در مدارى [معین] شناورند

آیه 33 سوره انبیا

 توضیحات تکمیلی:

همانطور که می بینیم قرآن کریم بیان فرموده است که خورشید در مداری در حال حرکت می باشد؛ همچنین واژه ی لیل یا شب در این آیات، اشاره ای به حرکت ستارگان آسمان شب است، که هرکدام در مدارهای نجومی معین و دقیق خودشان در حال حرکت هستند؛ ستاره ها و سیاره ها در دریای آسمان شناور هستند و هر روز در مکان متفاوتی از فضا قرار دارند. و نیز طبق کشفیات نوین صورت‌گرفته، می دانیم که خورشید دارای حرکتی دورانی به دور مرکز کهکشان راه شیری می باشد.

جالب است بدانیم که فرضیه رایج علمی در آن زمان و حتی تا همین سده های اخیر، فرضیه هیئت بطلمیوس بود، که طبق این فرضیه، خورشید ، سیارات و ستارگان به خودی خود گردشی ندارند بلکه به افلاک چسبیده اند و این افلاک هستند که به دور زمین گردش می‌کنند. افلاک ، کره هایی  بلورین بر روی هم، همچون طبقات پوست پیاز بودند، و ماه، عطارد، زهره، خورشید، مریخ، مشترى و زحل به ترتیب به افلاک خودشان چسبیده اند و سپس فلک هشتم بزرگی این ها را احاطه کرده که همه ستاره‌های ثوابت مانند میخ بر پیکر آن کوبیده شده اند!

اما شگفت است که قرآن با بیان واژه هایی مانند یسبحون (در اصل به معنای شنا کردن و یا حرکت سریع در آب یا هوا) {1} و تجری (حرکت و جریان داشتن) و نسبت دادن این حرکات به خود خورشید و ماه و شب (ستارگان) ، و نه به افلاک آن ها ، مهر بطلانی بر این فرضیات نهاده است.

هم چنین بسیار جالب است که قرآن در زمانی که مردم فکر می‌کردند تمام ستارگان و خورشید به دور زمین در گردش هستند در اینجا علاوه بر این که جنبش داشتن و شناور بودن در مدار نجومی را به آن ها نسبت داده است اما هیچ گونه اشاره‌ای به حرکت این اجرام آسمانی به دور زمین نکرده است؛ مثلاً در این آیاتی که خوانده شد به جای اینکه گفته شود (هر کدام در فلک و مداری، در حال حرکت و شناور هستند)، می توانست (مطابق با تفکر مردم آن زمان) بگوید که هر کدام در فلکی به دور زمین در حال چرخش و حرکت هستند، یا هر کدام به فلکی از آسمان چسبیده شده اند ، یا اینکه مثلا ستارگان به سقف آسمان چسبیده اند و سقف آسمان توسط ارابه‌هایی هر روز به دور زمین چرخانده می شود! اما هیچکدام از این اشتباهات، گفته نشد.

اعجاز حرکات خورشید:

اما توضیح بیشتر در مورد حرکات خورشید آنکه خورشید اکنون و همیشه در حال چرخش به دور مرکز کهکشان راه شیری می باشد. این چرخش حدود 230 میلیون سال طول می‌کشد! که به آن سال کهکشانی می گویند. شاید به نظر برسد که خورشید خیلی کند حرکت می کند اما باید گفت که او با سرعتی در حدود 220 کیلومتر در هر ثانیه در حال طی کردن مسیر خویش است! اما مسیری که باید به دور کهکشان طی کند بسیار بسیار زیاد است و به همین دلیل است که این قدر طول می کشد تا یک دور کامل بزند.

 اما این چرخش و دوران فقط یک حرکت دایره ای تنها و ساده نیست بلکه خورشید همزمان که در حال چرخش در مدار کهکشانی خود است دو نوسان نیز دارد:

1) نوسان اول به صورت بالا پایینی است (همانطور که در تصویر زیر دیده می شود) . در واقع وقتی از کنار به حرکت خورشید نگاه می کنیم، می بینیم که او در حین حرکت همزمان به طور تناوبی به سمت بالا و پایین نیز نوسان می کند. به این معنی که حرکت خورشید به دور کهکشان ما، یک دایره مسطح بر روی یک صفحه نیست بلکه به صورت مارپیچی است.

یعنی خورشید در صفحه (یا قرص) کهکشانی به طور مستقیم حرکت نمی کند بلکه زاویه ای حدودا ۶۰ درجه با این قرص کهکشانی می سازد. مانند تصویر زیر:

این حرکت به دلیل نیروی گرانشی قرص کهکشانی انجام می شود؛ یعنی وقتی خورشید از میان قرص (یا صفحه یا دیسک) کهکشانی رد می شود و به سمت بالا می رود نیروهایی آن را دوباره به سمت پایین و به طرف قرص کهکشانی می کشند، و سرعت خورشید را در جهت بالا آرام آرام کم می کنند و بعد از اینکه خورشید به قله حرکتش رسید، مسیر خود را معکوس کرده و بار دیگر به سمت دیسک برمی گردد و شروع به حرکت به طرف پایین می کند، و دوباره از قرص کهکشانی رد می شود و به طرف پایین می رود اما این بار قرص، او را به سمت بالا می کشد و وقتی خورشید به دره این نوسان رسید دوباره جهتش تغییر می‌کند و به سمت بالا بر می گردد؛ و این حرکت، مدام تکرار می شود.  

ما در حال حاضر در بالای صفحه قرص کهکشانی هستیم. هر نوسان حدود ۶۰ میلیون سال طول می کشد؛ پس هر بار که خورشید یک چرخش کامل به دور کهکشان راه شیری می زند (که حدود 230 میلیون سال زمان می برد)، حدود 4 بار هم نوسان بالا و پایینی دارد. بنابراین خورشید مانند یک کشتی غول پیکر درون اقیانوس مواج، به بالا و پایین نوسان دارد.  البته واضح است که منظومه شمسی و سیاراتی که به دور خورشید می چرخند نیز همراه با خورشید، در حال انجام تمام این حرکات هستند، جدا از این که هر کدام حرکات خودشان را نیز انجام می دهند!

2) خورشید حرکت نوسانی دیگری نیز دارد که این نوسان در جهت افقی است (برعکس نوسان قبلی که در جهت عمودی بود)، به عبارت دیگر به صورت نوسانات تناوبی به سمت داخل و خارج نسبت به مرکز کهکشان می باشد یعنی در این نوسان، خورشید اندکی به مرکز کهکشان نزدیک و سپس دور می شود. این حرکت دارای سرعتی در حدود 11 کیلومتر بر ثانیه است. هر دوره این نوسان نسبت به نوسان قبلی بسیار طولانی تر است و حدود 200 میلیون سال طول می کشد. این بدان معناست که در یک سال کهکشانی (یک دور چرخش خورشید به دور کهکشان)، منظومه شمسی کمی بیشتر از یک نوسان در جهت افقی انجام می دهد.

پس از بیان این مباحث، اکنون دوباره به آیات مرتبط توجه می‌کنیم. گفتیم خورشید در حین حرکت به دور کهکشان نوساناتی نیز دارد، به طوری که خورشید و منظومه شمسی درون اقیانوس آسمان، مانند کشتی ای که درون دریا در حال حرکت باشد، و این کشتی خواه ناخواه به طور منظم و آرام، به بالا و پایین نوسان می کند. اما حیرت انگیز است اگر بگوییم  فعل یَسْبَحُونَ  در آیه شریفه به معنای شنا کردن سریع در آب یا هوا است!!! {1}

بنابراین عبارت ( کُلٌّ فِی فَلَکٍ یَسْبَحُونَ ) را می‌توان این گونه تفسیر کرد که خورشید و منظومه شمسی همزمان که در حال گردش در مدار و فلک خود به دور کهکشان هستند دارای حرکت های نوسانی نیز می باشند (یسبحون)، چرا که حرکت کردن بر روی آب و دریا و شنا کردن در آن (با موج های کوچک و عظیمش) یا پرواز پرندگان در هوا (با موج های کوچک و بزرگِ باد) حرکتی یکنواخت و مستقیم نیست بلکه با فراز و فرود و نوسان همراه است و هم اینکه خود حرکت در سیالات نیز تولید موج و نوسان می کند؛ در حالیکه برعکس سیالات، دویدن بر جامداتی مانند خاک و خشکی نه هیچ گاه نوسان و موجی زیر پای دونده ایجاد می کند و نه دونده باعث ایجاد موج بر جسم جامد می شود. جالب اینکه که امواج آب و دریا یک نوعی از نوسان هستند و از قوانین نوسان ها پیروی می کنند.

آیا این بیانات شگفت انگیز و دقیق علمی به صورت عباراتی کوتاه و ژرف که تاکنون چندین پیام بی نظیر علمی از آن استنباط کردیم جز از جانب خالق آسمانها و زمین بیان شده است؟

در ادامه به معنای عبارت ( وَالشَّمْسُ تَجْرِی لِمُسْتَقَرٍّ لَهَا ) به صورت جزئی تر و دقیق تر می پردازیم.

در این عبارت سخن از یک نوع حرکت از خورشید است اما چه حرکتی؟ معنای دقیق تر این آیه چه می تواند باشد؟

همانطور که بیان شد واژه فلک در عبارت   کُلٌّ فِی فَلَکٍ یَسْبَحُونَ   به حرکتی دورانی و گردشی و حول یک مدار اشاره دارد؛ اما واژه تجری به چه معناست؟ تجری در لغت به معنای جریان داشتن و جاری و روان بودن است، به مانند وقتی که می گوییم آب درون رودخانه جاری است و در مسیر خود جریان دارد. بنابراین در این آیه هیچ اشاره ی مستقیمی به حرکت گردشی و چرخشی خورشید نشده است بلکه گویا حرکتی دیگر از خورشید مدنظر است، و آیه بیشتر نشان از حرکتی طولی و رونده می دهد تا حرکتی چرخشی و دورانی حول یک مدار.

همانطور که بیان شد خورشید علاوه بر اینکه به دور کهکشان می گردد دارای نوسان هایی نیز می باشد. مثلاً خورشید در نوسان عمودی اش هر بار به یک قله و سپس به یک دره از دامنه حرکتش می رسد و در آن دو ناحیه سرعت او در جهت عمودی صفر میشود؛ یعنی وقتی که مثلاً به سمت بالا حرکت میکند سرعتش آرام آرام کم میشود تا وقتی به قله برسد، سرعت در آنجا صفر شده و جهت حرکتش معکوس می شود و به سمت پایین شروع به حرکت میکند، در اینجا آرام آرام شتاب بیشتری می گیرد و سرعتش مدام بیشتر شده تا وقتی که از صفحه کهکشانی عبور کند، از حالا به بعد سرعت شروع به کم شدن می کند تا وقتی که به دره برسد در آنجا سرعت در جهت عمودی دوباره صفر شده و شروع به معکوس کردن حرکتش به سمت بالا میکند. انگار که خورشید در این قله ها و دامنه ها اندک زمانی استقرار می یابد و مستقر می شود.

اما نکته بهت آور این است که معنای واژه (مستقر) را محل و جایگاه استقرار ترجمه کرده اند، اکنون دوباره به آیه  ( وَالشَّمْسُ تَجْرِی لِمُسْتَقَرٍّ لَهَا )  توجه کنید.

این دقت بی مانند در انتخاب واژه ها برای اشاره به این حرکت نوسانی ، حیرت انگیز است: اولا استفاده نکردن از عبارت فلک و مدار و در عوض استفاده از عبارت تجری که بیشتر تداعی کننده یک مسیر خاص است که در آن جریانی وجود دارد مانند جریان یافتن رودخانه در مسیر پرفراز و نشیبش؛ و نه لزوما یک مسیر دایره ای شکل و چرخشی.

و دوم استفاده از عبارت مستقر برای اشاره به این قله ها و دره ها در این حرکت های نوسانی.

بنابراین معنای آیه چنین می شود که خورشید به سوی این قله (یا دره ی) حرکتش جاری است که در این قله ها یا دره ها اندکی استقرار می یابد ، مستقر می شود و می ایستد یعنی سرعتش را در بعد عمودی صفر کرده ، سپس آرام آرام در جهت معکوس دوباره شروع به حرکت میکند!

حالا اگر از فعل تجری استفاده نمی شد و در عوض اینطور بیان می شد که خورشید به سوی محل استقرارش در حال دوران و چرخش است،  دیگر این معنای ظریف علمی به دست نمی آمد و معنای خیلی جالبی نیز نداشت چرا که در یک حرکت دورانی و دایره ای با سرعت ثابت هیچگونه محل استقراری وجود ندارد بلکه این نوسان ها هستند که برای خورشید ایجاد محل استقرار می کنند، و بنا بر این است که برای اشاره به محل استقرار از فعل جریان داشتن استفاده شده نه فعل دور زدن و چرخیدن.

پس برای جمع بندی این قسمت از مطلب باید گفت که عبارتهای  (یسبحون) و (تجری لمستقر لها) می توانند برای اشاره به حرکت‌های نوسانی خورشید و عبارت ( کل فی فلک ) برای اشاره به حرکت چرخشی خورشید حول مرکز کهکشان راه شیری، استفاده شوند.

اکنون باید گفت که انسان اگر بدون غرض ورزی و با نگاهی حقیقت جویانه به این عبارت های ظریف و دقیق علمی نگاه کند، عباراتی که ۱۴۰۰ سال پیش به صورت معجزه گونه ای بیان شده‌اند، چاره ای جز پذیرفتن این حقیقت ندارد که این آیات از جانب خداوند متعال، خالق آسمانها و زمین نازل شده اند.  و قرآن کتابی است که در هر عصر و زمانی، همراه با اکتشاف های علمی جدید، معجزه ای تازه و روشن برای مردم آن زمان رو می کند.

پانویس:

{1}در زمینه ی توضیح کلمات قرآنی در کتاب مفردات راغب می توانید به مبحث زیر مراجعه نمایید:    

http://alketab.org/یَسْبَحُون

{2} هم چنین در زمینه حرکات اجرام آسمانی در تفاسیر قرآنی می توانید به مبحث زیر نیز مراجعه نمایید:

https://hawzah.net/fa/Article/View/104072

تهیه شده در «شکوه آفرینش»